Bài học dùng người

 Bài học dùng người trong việc ông Donald Trump tuyển chọn ứng viên phó tổng thống

Nguyên Vũ

 Như chúng ta đã biết, ứng cử viên tổng thống của Đảng Cộng Hòa là ông Donald Trump đã chọn người phó cho ông trong cuộc tranh cử tổng thống vào tháng 11/2024, đó là một Đảng viên Cộng Hòa còn rất trẻ - J.D.Vance - thượng nghị sĩ bang Ohio.

Ông Trump đã suy nghĩ không ít và tham vấn rất nhiều người để lựa chọn ra nhân vật phó phù hợp. Ban đầu, ông nhắm đến một số cái tên nổi bật bao gồm cả Thống đốc Bắc Dakota Doug Burgum hay thượng nghị sĩ bang Florida Marco Rubio, nhưng cuối cùng Vance đã được chọn. Thông báo được ông Trump đưa ra trong ngày 15/7 - ngày đầu tiên của Đại hội Toàn quốc đảng Cộng hòa (RNC).

Dù mọi việc mới chỉ bắt đầu và chưa thể khẳng định điều gì, nhưng thông qua việc tìm hiểu về con người ông Trump và nhân vật mới nổi J.D Vance, chúng ta có thể tạm phỏng đoán lý do của sự lựa chọn này và rút ra một số bài học về cách dùng người của vị cựu tổng thống kiêm doanh nhân tài ba này.

Một số điều cần biết trong tiểu sử của ông J.D Vance

Ông Vance hiện nay 40 tuổi, là người Công Giáo. Ông thường được xem là một người có khuynh hướng bảo tồn truyền thống theo chủ nghĩa dân túy. Ông Vance đã lớn lên trong một gia đình thuộc giai tầng thấp ở Middletown, Ohio, và thường phải chịu đựng những khó khăn về tài chính và gia đình khi còn nhỏ. Những hồi ức thời thơ ấu nghèo khó cùng nhân dân lao động đã được ông mô tả trong cuốn hồi ký bán chạy nhất là "Hillbilly Elegy" (tạm dịch: Khúc bi ca Gia đình nhà quê), xuất bản năm 2016. Nó được chuyển thể thành phim vào năm 2020. Trong cả cuốn hồi ký lẫn bộ phim chuyển thể là sự thấm thía của ông Vance về sự suy tàn của vùng "Vành đai Rỉ sét" quê hương ông và những tác động của hoàn cảnh đó đối với những người dân sống trong vùng. 

Cha mẹ của ông Vance là ông Donald Bowman và bà Bev Vance, họ đã ly hôn khi ông còn rất nhỏ, ông Vance được mẹ nuôi dưỡng. Mẹ ông tái giá vài lần, nên ông quyết định theo họ mẹ cho ổn định. Về sau, mẹ ông cũng nghiện thuốc phiện nặng, nên ông phải sống với bà ngoại ở Kentucky khi ông học trung học. Đó là khoảng thời gian ông Vance quyết tâm học tập để tiến thân và ông đã học tập một cách xuất sắc. Vào giữa những năm 2000, ông Vance phục vụ ở Iraq trong vị trí phóng viên chiến trường của Thủy quân lục chiến. Về học vấn, ông Vance có bằng đại học kép chuyên ngành chính trị và triết học tại Đại học Tiểu bang Ohio. Ông đã tốt nghiệp hạng ưu năm 2009. 

Sau khi tốt nghiệp Trường Luật Yale, ông Vance làm việc tại công ty luật Sidley Austin LLP trước khi gia nhập công ty Mithril Capital của tỷ phú Peter Thiel ở San Francisco. Chính ông Thiel đã chi hơn 10 triệu USD để ủng hộ ông Vance trong cuộc tranh cử vào Thượng viện năm 2022. Ông Vance đã thành lập công ty đầu tư mạo hiểm Narya có trụ sở tại Ohio. Ông từng tài trợ cho các chương trình chống nghiện ma túy, và từng là một cộng tác viên với trường luật Yale, và đài CNN. 

Điều gây chú ý khi ông Vance được lựa chọn làm phó cho ứng viên tổng thống Donald Trump, đó là ông từng là người chống Donald Trump kịch liệt. 

Khi ông Donald Trump lần đầu tranh cử tổng thống Mỹ năm 2016, Vance là một trong những tiếng nói thường xuyên chỉ trích ông trong nội bộ đảng Cộng hòa. Vào tháng 8/2016 khi ông Trump trở thành ứng viên tổng thống đảng Cộng hòa, Vance nói với NPR - Đài phát thanh công cộng quốc gia - rằng: "Tôi không thể chịu nổi Trump". Một tháng trước cuộc bầu cử năm 2016, Vance trả lời phỏng vấn rằng: "Tôi là một người Never Trump. Tôi chưa bao giờ ưa ông ta".

Vance nhiều lần công kích Trump, mô tả cựu tổng thống là "gã ngốc", "đáng bị lên án" và "không phù hợp để vào Nhà Trắng". Nhưng sau khi Trump nhậm chức và chứng tỏ khả năng điều hành quốc gia, Vance dần thay đổi quan điểm. Vì vậy, ông Vance đã bỏ phiếu cho ông Trump vào năm 2020. 

Trong một cuộc phỏng vấn hồi tháng 5/2024 với CNN, ông nói với người dẫn chương trình Dana Bash: "Tôi từng không nghĩ rằng ông ấy sẽ trở thành một tổng thống tốt, Dana à, và tôi rất, rất tự hào khi được chứng minh là mình sai. Đó là một trong những lý do tại sao tôi đang làm việc chăm chỉ để giúp ông ấy đắc cử."

Vance đã lên tiếng xin lỗi ông Trump công khai. Từ một người chống Trump, ông đã trở thành người ủng hộ ông Trump nhiệt thành nhất. Vậy nên, vào năm 2022, với sự hậu thuẫn của ông Trump, Vance đã trở thành thượng nghĩ sĩ bang Ohio. Như vậy, ông mới tham gia chính trường được hơn một năm rưỡi khi gia nhập Thượng viện vào tháng 1/2023. Ông Vance có khuynh hướng bỏ phiếu theo hướng bảo tồn truyền thống. Ông cũng làm việc với cả hai đảng trong viện lập pháp, ông là thành viên của 3 ủy ban Thượng viện. Ông chỉ trích Chiến tranh Iraq, chỉ trích việc viện trợ cho Ukraine, ủng hộ việc viện trợ Israel, có lập trường cứng rắn với Trung Quốc.

Tóm lại, trong nhiều phương diện, ông Vance có lập trường rất thống nhất với ông Trump.

Lợi thế của việc dùng người trẻ có xuất phát điểm không cao

Nhiều người có thể cho rằng tuổi trẻ và thâm niên chính trường không phải là một lợi thế cho vị trí phó tướng của ông Vance. Song ông Trump có lẽ lại nghĩ khác. Trong tuổi trẻ của Vance, có thể ông Trump nhìn thấy sự nhiệt huyết và tinh thần cống hiến. Lý tưởng của ông Trump là "Làm nước Mỹ vĩ đại trở lại", thế nên thắng cử và trở thành tổng thống Mỹ chỉ là phương tiện để ông thực hiện lý tưởng đó. Nhưng đấy chính là một con đường dài và chắc hẳn có nhiều chông gai, việc dấn bước trên con đường đó ắt phải cần tới người có đủ tâm huyết, năng lực để kề vai sát cánh với ông. Sự nỗ lực vượt lên hoàn cảnh chính là một điểm cộng trong hồ sơ của Vance khiến ông Trump chú ý đến. Lịch sử đã chứng minh: trẻ người chưa chắc đã luôn là non dạ.

Nhớ lại vào thời lập quốc, khi cuộc chiến giành độc lập của 13 bang thuộc địa còn đầy khó khăn, đã có một chàng thanh niên 19 tuổi người Pháp vượt đại dương sang Tân thế giới để kề vai sát cánh với những người bạn Mỹ, chiến đấu cho nền độc lập của quốc gia Hoa Kỳ non trẻ. Người thanh niên ấy thuộc về một gia tộc lừng lẫy, có một gia cảnh đáng mơ ước, nhưng đã bỏ lại điều ấy sau lưng vì ủng hộ chính nghĩa của nhân dân 13 bang thuộc địa. Đó chính là hầu tước Lafayette - người sau này được phong danh hiệu: lưỡng quốc anh hùng.

Tuổi trẻ, tài năng, can đảm, nhiệt huyết, có nhân cách thì thật quý giá, nhưng kinh nghiệm chiến trường ít ỏi xem ra là điều bất lợi, song nó không khiến Tướng Washington coi nhẹ vai trò của hầu tước Lafayette. Lafayette đã trở thành phụ tá chính cho tướng Washington. Ở thời điểm đó, hầu tước Lafayette là thuộc số ít những phụ tá trẻ măng có lòng trung thành và tình cảm gắn bó sâu sắc với tướng Washington, tướng quân đi đến đâu thì Lafayette theo sát đến đó như hình với bóng, ấy là điều mà ai ai cũng nhìn thấy hết sức rõ ràng. Bản thân Washington cũng coi chàng trai trẻ ngoại quốc này như con trai mình và hết sức tín nhiệm ông. Ở độ tuổi 20, ông đã được phong quân hàm thiếu tướng trong Lục quân Lục Địa và đã chứng tỏ tài năng quân sự của mình trong nhiều trận đánh sau này của quân đội Lục Địa.

Ông Vance hẳn cũng có đủ sự nỗ lực, tài năng và nhiệt huyết, đồng thời có sự ủng hộ nhiệt thành với ông Trump. Xuất phát điểm thấp của Vance lại gặp được sự nâng đỡ của ông Trump có thể lại càng là một điều khiến Vance biết ơn và gắn bó với ông Trump hơn nữa. Vì vậy, đây cũng lại là một điểm cộng của Vance chứ không phải điểm trừ.

Một người trẻ, chưa có nhiều kinh nghiệm chính trường thì cũng chưa bị ô nhiễm bởi chính trị. Nói chung, người trẻ thường tràn đầy lý tưởng và ít bị lung lay hơn bởi những toan tính cá nhân, họ không dễ chấp nhận hy sinh lý tưởng vì hòm phiếu hay quyền lợi cá nhân như những người lớn tuổi hơn. Đây có thể là một kinh nghiệm cá nhân của ông Trump, rút ra từ việc lựa chọn ông Mike Pence làm phó tướng vào năm bầu cử 2020. Ông Pence là người có thâm niên chính trị, nhưng đã đoạn tuyệt một cách dứt khoát với Trump khi ông Trump kêu gọi ông ta không chứng nhận kết quả bầu cử năm 2020. Ở đại hội toàn quốc Đảng Cộng hòa lần này, Pence cũng vắng mặt.

Lợi thế khi sử dụng được năng lực riêng của Vance

Hôm 16/07, một ngày sau khi ông Trump công bố ứng cử viên liên danh của mình, ông Marc Clauson, giáo sư lịch sử và luật tại Đại học Cedarville ở Ohio, nói với tờ The Epoch Times rằng ông Vance "đã 'đạt được một tiêu chuẩn' mà mọi người thường bỏ qua... đó là sự đa dạng về kinh tế xã hội."

Ý của ông Marc Clauson muốn nói tới sự trưởng thành trong nghèo khó và rồi nỗ lực để gia nhập nhóm tinh hoa chính là lợi thế của ông Vance. Thời thơ ấu vất vả khiến ông Vance hiểu và đồng cảm với người dân lao động, biết cách kết nối và giành được sự ủng hộ của họ, điều mà có thể thấy rõ trong cuốn hồi ký nổi tiếng của ông. Ông Clauson cho rằng hoàn cảnh ấy khác với bất kỳ ai thuộc "giới tinh hoa Đảng Cộng Hòa ngày nay," và "đó là điều mà thường dân có thể cảm nhận được từ ông ấy." Ông nói thêm rằng, vị thượng nghị sĩ mới toanh này cũng thể hiện mức độ tinh tế khi có thể giao tiếp với giới tinh hoa từ cả hai đảng chính trị.

Chính khối cử tri thuộc tầng lớp lao động là lực lượng ủng hộ mạnh mẽ góp phần lớn giúp ông Trump chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016. Vì vậy, cũng tương tự như khi có hầu tước Lafayette làm phụ tá thì tướng Washington càng có được sự ủng hộ của nước Pháp; Nếu chọn ông Vance làm phó, ông Trump càng thuận lợi để kết nối với khối cử tri thuộc tầng lớp lao động.

Trong đại hội toàn quốc đảng Cộng hòa ở Milwaukee ngày 17/7, ông Vance phát biểu: "Tôi lớn lên ở Middletown, Ohio, thị trấn nhỏ nơi mọi người nghĩ gì nói nấy, gây dựng mọi thứ bằng đôi bàn tay và dành tình yêu cho Chúa, cho gia đình, cộng đồng, đất nước bằng cả con tim. Nhưng đó cũng là nơi bị những người nắm quyền ở Washington quên lãng và gạt sang bên lề". Ông nhấn mạnh: "Tầm nhìn của ông Trump rất đơn giản nhưng lại hết sức quyết liệt. Chúng tôi sẽ không phục vụ Phố Wall, chúng tôi sẽ cam kết hướng tới tầng lớp lao động".

Không chỉ có vậy, cuốn hồi ký thành công "Hillbilly Elegy" cho thấy năng lực ngôn ngữ của ông Vance. Giáo sư Clauson quan sát thấy ông Vance ăn nói lưu loát nhưng cũng gần gũi trong các bài diễn văn trước công chúng, trong các cuộc tranh luận, và trong các cuộc phỏng vấn trên truyền thông. Điều đó có thể giúp ghi điểm trong lòng những cử tri chưa đưa ra quyết định. Cuộc tranh biện ngày 27/6 và thất bại trong diễn đạt của tổng thống Biden càng cho chúng ta thấy kỹ năng ngôn ngữ là điều quan trọng, bao gồm cả ở các cuộc vận động tranh cử.

Ngoài ra, mối quan hệ của Vance với các tỷ phú và giới công nghệ như Peter Thiel, David Sacks và sự ủng hộ của các nhân vật "mạnh vì gạo bạo vì tiền" như Elon Musk, Winklevoss, Joe Lonsdale... cùng phe cánh hữu của Thung lũng Silicon sẽ đem lại nguồn tài chính dồi dào cho cuộc vận động tranh cử của liên minh Trump - Vance.

Chuyên môn xuất sắc về luật của ông Vance cũng là một điểm cộng cho liên minh này khi tranh cử, vì một luật sư giỏi sẽ có khả năng lập luận, tư duy logic và khả năng hùng biện rất hữu ích. Chuyên môn về luật pháp cũng là sự hỗ trợ đắc lực trong việc điều hành quốc gia. Bởi vì một trong những trách nhiệm của Tổng thống Mỹ là xét duyệt và ký kết rất nhiều đạo luật, hiểu biết về pháp luật và lịch sử sẽ giúp ông chủ Bạch Cung đảm đương nhiệm vụ tốt hơn. Trong lịch sử, đã từng có 27 trên tổng số 46 tổng thống Mỹ từng hành nghề luật sư trước khi bước vào Bạch Cung, trong đó bao gồm những vị tổng thống được đánh giá cao như: John Adams, Thomas Jefferson, James Monro, Abraham Lincoln, Franklin Delano Roosevelt v.v. Có Vance hỗ trợ, ông Trump có thể tự tin hơn nhiều.

Là một doanh nhân lão luyện, một lãnh đạo của tập đoàn lớn và người có óc thực tế, ông Trump hẳn phải có tài nhìn người, vậy nên năng lực của ông Vance có lẽ là điều ông Trump đã quan sát và cân nhắc kỹ lưỡng. Vào thời điểm ông nhậm chức tổng thống Mỹ năm 2016, điểm chưa hoàn thiện của ông trong việc lựa chọn nhân sự có lẽ nằm ở kinh nghiệm chính trường và thời gian quan sát cộng sự chưa đủ. Nhưng sau 8 năm, đến nay mọi việc đã đổi khác.

Lợi thế của việc dùng Vance trong việc chinh phục lòng người

J.D.Vance đã từng là một kẻ chống ứng viên tổng thống Donald Trump kịch liệt từ năm 2016, đã nói nhiều lời không hay về ông. Sau đó, Vance thay đổi, xin lỗi Trump và trở thành người ủng hộ ông nhiệt thành nhất. Vance còn trở thành bạn thân của người con trai cả của ông Trump. Ông Vance đã trở thành một trong 3 cái tên nằm trong danh sách cuối cùng để ông Trump lựa chọn phụ tá. Nhưng đối với một người coi trọng lòng trung thành như ông Trump mà nói, Vance dù có những lợi thế kể trên, song vẫn chưa phải là lựa chọn cuối cùng của ông trước cuộc ám sát chiều ngày 13/7.

Sau cuộc ám sát hụt đó, những người xung quanh ông Trump cảm nhận thấy một sự thay đổi từ ông.

Phát biểu với tờ New York Post vào Chủ Nhật (14/7), ông Trump cho biết ông đã hoàn thành "một bài phát biểu cực kỳ gay gắt... về chính quyền tham nhũng, khủng khiếp" để trình bày tại RNC, tuy nhiên ông quyết định "vứt nó đi" và bắt đầu viết một bài phát biểu mới "đoàn kết đất nước chúng ta" sau vụ ám sát hụt.

Người con trai lớn của ông là Trump Jr. nói với Axios rằng ông đã làm việc với cha mình về bài phát biểu gốc, mà ông mô tả là "rất sục sôi". Jump Jr. đã nói về sự dịu đi của cha mình sau vụ ám sát: "Bạn biết đấy, tôi nghĩ điều đó sẽ kéo dài. Có những sự kiện thay đổi bạn trong vài phút và có những sự kiện thay đổi bạn vĩnh viễn".

Có lẽ những thay đổi đó đã khiến ông Trump trở nên bao dung hơn chăng? Và đó cũng là thời điểm ông chính thức chọn J.D.Vance làm người phó cho mình trong liên minh ứng cử của Đảng Cộng Hòa.

Một người nếu có thể tha thứ cho người chỉ trích mình là một người đại lượng, nhưng nếu có thể sử dụng người ấy như kẻ thân tín, thì chính là tầm cỡ của một lãnh đạo lớn có lòng dạ rộng rãi hơn người.

Tào Tháo thời Tam Quốc là một lãnh đạo tài năng lỗi lạc, nhưng cũng có dạ bao dung hơn người.

Trần Lâm là một trong Kiến An thất tử - 7 văn nhân nổi tiếng cuối đời Đông Hán. Lâm theo Viên Thiệu trong chiến dịch tấn công Tào Tháo, Thiệu sai Lâm thảo hịch kể tội Tháo, đời sau gọi bản văn đó là "Vi Viên Thiệu hịch Dự Châu văn". Cuối cùng, khi gia tộc họ Viên hoàn toàn bị Tháo đánh bại, Lâm quy hàng Tào Tháo. Tào Tháo hỏi Lâm khi xưa làm hịch kể tội mình thì thôi, sao lại sỉ nhục đến tổ tông 3 đời của Tháo, ông bèn tạ tội. Tào Tháo tha cho Lâm không truy cứu, lại phong cho quan tước để sử dụng. Công văn của Tào Tháo, đều do Lâm cùng Nguyễn Vũ làm ra. 

Lịch sử Mỹ quốc cũng có không ít vị tổng thống được ca ngợi bởi lòng bao dung quảng đại. Chẳng hạn như tổng thống Abraham Lincoln trong thời kỳ tranh cử đã bị địch thủ chính trị của mình là ông Edwin McMasters Stanton công kích đủ điều.

Đến khi Lincoln làm tổng thống, ông lại lựa chọn Stanton đảm nhiệm chức vụ quan trọng: Bộ trưởng Chiến tranh. Người ta nhắc khéo: "Thưa Tổng thống, ngài hẳn quên ông Edwin Stanton này đã từng công kích và vu oan cho ngài trong lần bầu cử vừa qua hay sao? Ông ta sẽ phá hoại chương trình hành động của ngài. Ngài đã suy nghĩ kỹ chưa, thưa tổng thống?"

Thì Abraham Lincoln trả lời: "Ðúng vậy, tôi biết rất rõ ông Stanton này là ai, đã làm cho tôi những gì. Nhưng tôi đã tha thứ cho ông ta, và nhìn nhận ông ta là kẻ có tài năng hơn những người khác để giữ chức vụ này".

Không chỉ Stanton, nhiều vị trong nội các của Lincoln chính là những vị đã từng chỉ trích ông. Lincoln đã áp dụng nguyên tắc bao dung mà ông từng nói sau này: "Khi họ trở thành bạn của ta thì chẳng phải ta đã tiêu diệt được kẻ thù rồi sao?" 

Lincoln nhờ có lòng bao dung, nên được rất nhiều phụ tá ủng hộ. Chính Stanton khi phát biểu trong đám tang của Lincoln đã gọi ông là con người cao cả nhất, con người lưu danh mãi mãi trong lịch sử vì đã tha thứ cho kẻ thù mình, và biến kẻ thù thành bạn, thành người cộng tác.

Việc tha thứ cho Vance và lựa chọn ông làm ứng viên phó tổng thống cho mình là hành động tốt nhất để thuyết phục những người còn hoài nghi cựu tổng thống Trump quay sang ủng hộ ông. Còn Vance thừa nhận: "Bản thân tôi sẽ là một ví dụ tốt".

Ngoài ra, vì bà Vance - mẹ của J.D.Vance là con gái của một gia đình nhập cư hợp pháp từ Ấn Độ, liên minh Trump - Vance có thể dễ dàng hóa giải những chỉ trích như là: "Đảng Cộng Hòa của ông Trump không khoan dung với những người nhập cư và sự đa dạng chủng tộc."

Chọn Vance, ông Trump đang nhắm đến một truyền nhân

Nhiều người thắc mắc vì sao ông Trump không chọn người phó là phụ nữ, gốc Phi, gốc Tây Ban Nha, hay là người có ảnh hưởng với nhiều cử tri thuộc giới tính và chủng tộc chiếm đa số? Thực ra, điều đó bây giờ đối với ông Trump không quá quan trọng. Điều ông Trump đặt tâm huyết không chỉ là một chiến thắng bầu cử cho cá nhân và đảng phái của mình. Ông là người có lý tưởng đã nhìn ra rằng nước Mỹ của ông đã bị chệch hướng từ lâu và sứ mệnh làm nước Mỹ vĩ đại trở lại không phải là một việc có thể hoàn thành trong một nhiệm kỳ tổng thống. Năm nay, ông đã 78 tuổi, và giả sử tái đắc cử tổng thống, ông chỉ có 4 năm để thực hiện sứ mệnh này, có khi còn ít hơn, vì biết đâu một tên sát thủ hay một tai biến bất ngờ nào đó có thể buộc ông phải dừng lại. 

Đã đến lúc phải tìm một truyền nhân để gánh vác công việc về sau.

Truyền nhân này phải là một người trẻ, có đầy đủ năng lực, nhiệt tâm, và ý chí, đồng thời phải là một người có chung lý tưởng MAGA với ông. Đức Khổng Tử ở phương Đông có câu ngạn ngữ: "Đạo bất đồng, bất tương vi mưu", tạm hiểu là: người có lập trường và ý kiến khác nhau, thì không nên thương lượng và lập kế hoạch với nhau.

Nhìn đi nhìn lại, không ai lúc này có thể phù hợp hơn viên thượng nghị sĩ trẻ J.D.Vance được nữa. Vance chính là người chí đồng đạo hợp với ông. Vance cũng can đảm và biết phục thiện. Vance có năng lực và ý chí.

Đó là một nước tính rất xa của ứng viên Donald Trump so với việc Đảng Dân chủ gần đây lựa chọn ứng viên phó tổng thống chủ yếu vì tranh thủ phiếu bầu. Hiện nay, trong khi đội ngũ tranh cử của Đảng Cộng Hòa đã sẵn sàng, thì bên phía nội bộ Đảng Dân chủ vẫn đang bất đồng về việc ai sẽ làm ứng viên tranh cử tổng thống.

Tóm lại, còn quá sớm để có thể khẳng định được điều gì về kết quả của cuộc bầu cử tổng thống Mỹ vào tháng 11 tới, cũng như về tương lai của liên minh Trump - Vance. Và đây vẫn chỉ là những phỏng đoán mang tính cá nhân. Tuy nhiên, vì ảnh hưởng quá lớn của cuộc bầu cử này đối với nước Mỹ, cũng như với tương lai nhân loại, những khán giả ngoại giới như chúng ta cũng có thể theo dõi diễn biến của sự kiện đặc biệt này và những động thái của người trong cuộc, suy ngẫm và đối chiếu với những chuyện xưa nay, biết đâu có thể chiêm nghiệm được những bài học quý giá.

Nguyên Vũ