Nhiều người nghĩ được cưới công chúa là vinh hiển và sung sướng, nhưng thực ra làm phò mã không hề dễ dàng.
Khi nhắc đến "phò
mã", người ta tự nhiên sẽ nghĩ đến con rể của hoàng đế thời xưa. Nhưng bạn
có biết không? Danh xưng nghe có vẻ vinh quang này, ban đầu thực ra không phải
là cách gọi thân thích, mà là một chức quan liên quan đến việc hộ tống hoàng đế
ra ngoài cung, và ẩn chứa nhiều giai thoại lịch sử thú vị.
Nội dung chính
·
Minh Thanh: Kiểm tra phò mã nghiêm ngặt
·
Phò mã: Vinh quang và gánh nặng
· Hình ảnh "nữ phò mã" trong sân khấu và văn học
Nguồn gốc của từ "phò mã"
Chữ "驸马"
(phò mã) có nghĩa gốc là "phó mã" — tức là những con ngựa kéo xe phụ
đi kèm theo xa giá của hoàng đế. Người đảm nhiệm việc quản lý những cỗ xe và
ngựa này được gọi là "Phò mã đô úy".
Theo sách Thông điển (通典), vào năm Nguyên Đỉnh thứ hai đời Hán Vũ Đế
(115 TCN), chức "Phò mã đô úy" được thiết lập, cùng với "Phụng
xa đô úy" và "Kỵ đô úy" hợp thành "Tam đô úy", phụ
trách hộ tống và bảo vệ xe giá của hoàng đế. Như vậy, ban đầu phò mã là một võ
quan thực thụ có chức trách rõ ràng.
Từ chức quan đến hoàng tế
Đến thời Ngụy Tấn Nam
Bắc triều, chức quan này dần dần gắn với mối quan hệ hôn nhân hoàng gia. Ví dụ
như Hà Yến của nước Ngụy và Đỗ Dự của nhà Tấn đều được phong Phò mã đô úy vì
cưới công chúa. Từ đó, "phò mã" chuyển từ một chức quan thành tước
hiệu danh dự, chỉ con rể hoàng đế.
Đến thời Đường,
"Phò mã đô úy" trở thành tước hiệu phổ biến cho những người cưới công
chúa, là chức tòng ngũ phẩm, không có thực quyền. Nhà Tống tiếp tục kế thừa,
địa vị phò mã tuy cao nhưng ảnh hưởng thực tế rất hạn chế. Lễ pháp thời Đường
Tống cũng rất nghiêm: phò mã không được tùy tiện gặp công chúa, thường sống ở
khu nhà phụ ngoài phủ công chúa, chỉ khi được triệu mới được vào sống cùng.
Thời Minh và Thanh, danh xưng đổi thành "Ngạch phò" (额驸),
địa vị vẫn cao nhưng quyền lực lại càng mờ nhạt.
Minh Thanh: Kiểm tra phò mã nghiêm ngặt
Hoàng thất nhà Minh –
Thanh rất nghiêm khắc trong việc tuyển chọn phò mã. Trước hôn nhân, ứng viên
phải trải qua kỳ "thử hôn" do các cung nữ hoặc thái giám lão luyện
kiểm tra — từ phẩm hạnh, sức khỏe đến khả năng sinh sản — để bảo đảm xứng đáng
với công chúa.
Hệ thống này bắt nguồn
từ bi kịch thời Vạn Lịch hoàng đế nhà Minh. Em gái của ông — Vĩnh Ninh công
chúa — được gả cho họ Lương. Nhưng do thái giám Phùng Bảo nhận hối lộ, nên chọn
nhầm phò mã đang mắc trọng bệnh. Sau khi cưới chưa được bao lâu, người này đã
qua đời, công chúa còn trẻ đã góa bụa, về sau sinh bệnh mà chết. Bi kịch này
khiến hoàng gia từ đó kiểm soát chặt chẽ việc lựa chọn phò mã.
Ngoài sức khỏe, phẩm
chất, gia thế, và học vấn của phò mã cũng bị kiểm tra nghiêm ngặt để loại bỏ
những người không đủ tư cách.
Phò mã: Vinh quang và gánh nặng
Người đời thường nghĩ
làm phò mã là vinh hiển tột bậc, thậm chí là "trạng nguyên phò mã" –
đỉnh cao của cuộc đời. Nhưng lịch sử nhiều lần chứng minh kết cục không hề
"đẹp như mơ".
Quách Ái — con trai
của danh tướng Quách Tử Nghi đời Đường — do xung đột với Thăng Bình công chúa,
bị công chúa kiện với hoàng đế. Cả nhà họ Quách sợ hãi, Quách Ái bị trói mang
vào cung xin tội. May mắn thay, Đường Đại Tông ôn hòa xử lý: "Chuyện trẻ
con cãi nhau thôi mà", cho thấy sự khoan dung dành cho phò mã.
Nhưng không phải phò
mã nào cũng may mắn. Trịnh Hạo là trạng nguyên duy nhất đời Đường cưới công
chúa — Vạn Thọ công chúa — do Đường Tuyên Tông ép cưới. Sau hôn nhân, sự nghiệp
của ông bị đình trệ, bị ép sống theo ý công chúa, ngay cả người lớn trong nhà
cũng không dám đắc tội nàng dâu hoàng gia. Ông bất mãn, thường xuyên dâng sớ
hạch tội tể tướng Bạch Mẫn Trung để trút giận — dẫn đến câu chuyện hài hước
trong lịch sử: "Trạng nguyên phò mã hay mắng người".
Công chúa sau khi gả đi
vẫn giữ địa vị tôn quý, phò mã trong nhà phải nhún nhường, ngay cả trưởng bối
cũng không dám lên giọng với nàng dâu hoàng thất. Dân gian thường ví von: phò
mã cưới công chúa giống như "Phật lớn" trong nhà — không được đụng,
không được mắng, chỉ có thể cung kính mà thờ. Mối quan hệ hôn nhân ấy mang theo
ánh hào quang danh giá nhưng cũng tiềm ẩn nhiều áp lực.
Ngoài ra, trong đấu
tranh chính trị, làm rể hoàng đế cũng không đảm bảo bình an. Ví dụ, Âu Dương
Luân — phò mã thời Minh — bị liên đới vào cuộc tranh giành quyền lực trong
cung, bị vu cáo và cuối cùng bị giết. Ông là minh chứng rõ ràng cho câu
"phò mã khó làm".
Tuy nhiên, một số phò
mã, dù không có thực quyền, trong một số hoàn cảnh đặc biệt vẫn lập công, thể
hiện tài năng — dù hiếm hoi.
Hình ảnh "nữ phò mã" trong sân khấu và văn học
Trong văn học và sân
khấu truyền thống, phò mã là đề tài giàu cảm hứng. Vở kinh điển "Nữ phò
mã" trong Hoàng Mai kịch là một ví dụ nổi tiếng. Câu chuyện kể về nữ tài
tử Phùng Tố Trân ở Tương Dương (Hồ Bắc) và vị hôn phu Lý Triệu Đình — hai người
yêu mến nhau từ nhỏ. Vì gia cảnh sa sút và mẹ kế tham phú phụ bần, Lý bị ép hủy
hôn và còn bị vu oan vào ngục.
Phùng Tố Trân vì cứu
người mình yêu, cải trang thành nam, thi hộ và đỗ trạng nguyên. Không ngờ, nàng
được hoàng đế chọn làm phò mã.
Trong đêm động phòng,
nàng thú nhận thân phận với công chúa. Công chúa cảm động trước sự dũng cảm và
trung thành, giúp nàng dâng tấu lên hoàng đế. Cuối cùng, hoàng đế thấu hiểu,
tha tội cho nàng, cho nàng và Lý Triệu Đình nên duyên, còn công chúa được gả
cho anh trai nàng — kết thúc mỹ mãn.
Từ "phó mã"
kéo xe cho hoàng đế đến thân phận con rể thiên tử, hình tượng "phò
mã" trải qua bao biến đổi. Bên ngoài tưởng như quyền quý, thực chất phần
nhiều là sự ràng buộc. Lịch sử cho thấy có người hưởng vinh hoa, có người chịu
bi kịch, có người suốt đời sống trong chiếc "lồng son". Vì vậy, đừng
nghĩ làm "phò mã" là lên tiên — làm rể hoàng đế, thực ra không hề dễ!
Thanh Ngọc biên dịch.
No comments:
Post a Comment