Vì sao Donald Trump thay đổi thái độ với Vladimir Putin ?

 Nhân cuộc thương lượng hôm nay 23/07/2025 giữa phái đoàn Nga và Ukraina tại Istanbul, Le Figaro lý giải « Trump đã thay đổi ý kiến về Ukraina như thế nào ? », trong khi La Croix thuật lại sáu tháng vận động ngoại giao của châu Âu đối với Donald Trump. Libération nhận xét, thực ra « Putin không bao giờ muốn ngưng chiến ».

Biểu tình chống chính sách của tổng thống Donald Trump về Ukraina trước đại sứ quán Mỹ ở Kiev ngày 08/03/2025. Biểu ngữ ghi : « Trump xin hãy giúp quân đội Ukraina bảo vệ tôi », « Không phải là ván xì phé, mà là mạng sống chúng tôi ». AP - Efrem Lukatsky
Thụy My
Tổng thống Nga được « vua đàm phán » ưu ái thấy rõ
Trong cuốn « Nghệ thuật đàm phán » xuất bản năm 1987, Donald Trump tóm tắt phương pháp của mình trong nhiều năm chinh chiến trên thương trường Manhattan : « Đặt mục tiêu rất cao rồi không ngừng dấn tới, dấn tới nữa cho đến đạt được những gì tìm kiếm ». Thế nhưng, Le Figaro nhận xét, Trump không hề áp dụng phương pháp đó với Nga trong nhiệm kỳ hai, cứ như là Putin được biệt đãi, tuy Trump vẫn coi thường các đồng minh, đối xử tệ hại với Canada, đe dọa Groenland.

Dù khuyến cáo « đừng bao giờ tìm cách thương lượng mà không có đòn bẩy », nhưng ngay trong cuộc điện đàm đầu tiên với Putin, Trump đã khẳng định Ukraina không thể gia nhập NATO và phải chấp nhận mất những vùng đang bị Matxcơva chiếm đóng. Thay vì gây áp lực lên Putin, Trump hạ nhục Volodymyr Zelensky tại Phòng Bầu dục, đồng thời thảo luận tay đôi với Matxcơva để tái lập quan hệ Mỹ-Nga.

Tóm lại, nạn nhân bị đối xử thô bạo còn kẻ xâm lược được đặt lên bệ tượng. Trump chừng như sẵn sàng bắt tay với Kremlin, gạt châu Âu và Kiev ra ngoài. Bất chấp bạo lực vô biên, những tuyên bố dối trá, tình trạng tra tấn hàng loạt và cuộc chiến đa diện của Matxcơva chống lại phương Tây.

Trước Trump II, Bush, Obama, Trump I, Biden đều cố gắng hòa hiếu với gấu Nga. Sau vụ thảm sát Chechnya, George W. Bush vẫn tin Putin ; dù Nga đưa quân sang Gruza và Crimée, Barack Obama vẫn cho rằng có thể thỏa thuận với Matxcơva về « các quan ngại chung » như Syria hay hồ sơ nguyên tử. Ngay cả Biden, dù coi tổng thống Nga là « kẻ sát nhân », vẫn nối lại đối thoại với ông ta về vấn đề hạt nhân năm 2021 tại Genève.

Nhưng với Trump, mong muốn đối thoại càng mạnh mẽ hơn vì đã quen làm ăn với người Nga – giới doanh nhân Matxcơva từng cứu ông khỏi phá sản vào cuối thập niên 80. Mối nghi ngờ về bàn tay của Kremlin phía sau chưa bao giờ tan biến. Dù sao đối với Trump, « làm áp-phe » với Matxcơva được coi như là một sự đương nhiên, và xung quanh ông không ít người cũng cho rằng nên tập trung vào việc ngăn chận Trung Quốc.

Bên cạnh sự ngưỡng mộ Putin, nhà tỉ phú cũng thích đi ngược chiều, coi thường núi tài liệu cảnh báo của các chuyên gia. Thế nên ông mới giao cho đặc sứ Witkoff hoạt động song hành với ngoại trưởng Marco Rubio - vốn hoài nghi Kremlin.  James Carafano, cố vấn tổng thống của Heritage Foundation ghi nhận Trump luôn muốn « trắc nghiệm trực giác » của mình. Giáo sư Joshua Mitchell, đại học Georgetown cho biết luôn nghĩ rằng cuối cùng Trump cũng sẽ nổi giận khi hiểu ra ý đồ xấu của Putin.

« Trump muốn Nobel hòa bình, nhưng phát hiện Putin không muốn hòa bình »

Chiến thuật của Trump còn bộc lộ khuynh hướng đã bắt rễ nơi nước Mỹ, rằng thương mại suông sẻ sẽ làm Putin bớt cứng rắn. Cũng với ý tưởng này mà Bill Clinton đã mở cửa Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) cho Trung Quốc. Phải mất đến sáu tháng và nhiều cuộc điện đàm với Putin, sự "ngây thơ chiến lược" của Donald Trump mới lung lay. Những trận bão hỏa tiễn của Sa hoàng mới dần dà đánh thức « doanh nhân » trong Trump về tương quan lực lượng, như trường hợp ở Trung Đông.

Cách đây 15 ngày, Trump tỏ ra bực tức : « Putin nói rất nhiều điều hay ho, sau đó ông ta oanh tạc làm cho nhiều người chết, tôi không ưa điều này ! ». Rồi đến hôm 14/07 có sự hiện diện của tổng thư ký NATO Rutte, Trump cho biết đã thỏa thuận với châu Âu để giao khẩn cấp hệ thống phòng không Patriot, và sẵn sàng cung cấp cho Kiev phương tiện để tấn công tầm xa. Libération tìm gặp ông Sergiy Kyslytsia, thứ trưởng ngoại giao Ukraina đã từng tham dự cuộc thương lượng ở Istanbul từ 16/05 đến 02/06. Là một người quen phát biểu thẳng thắn, ông thuật lại một số chuyện h những đòn bẩy nào. Putin không có nhiều lá bài, nhưng đó là những con ách chủ bài » - sự hỗ trợ của Trung Quốc và sự lệ thuộc năng lượng của Ấn Độ. Theo nhà báo David Ignatius của tờậu trường cho thấy « Putin chứng tỏ không bao giờ muốn ngưng chiến ».

Dana White, cựu phát ngôn viên Lầu Năm Góc thời Trump I, nói : « Trump muốn được giải Nobel hòa bình, nhưng phát hiện ra rằng Putin không muốn hòa bình. Vấn đề cần biết là ông có được Washington Post, Trump còn hỏi Zelensky có tấn công được Saint-Pétersbourg và Matxcơva nếu được cung cấp vũ khí cần thiết hay không - Nga phải cảm thấy nỗi đau của chiến tranh. Trump cải chính thông tin này, nhưng có lẽ nhờ vậy mà hôm nay Nga quay lại bàn đàm phán ở Istanbul.

Ông chủ Nhà Trắng sẽ giúp Ukraina tái vũ trang

Cố vấn James Carafano khẳng định : « Trump đã có quyết định không thể đảo ngược và sẽ tái vũ trang Ukraina. Ông ủng hộ một Ukraina độc lập tự do, có khả năng tự vệ. Putin có lẽ đã phạm sai lầm lớn nhất trong đời, khi từ chối đề nghị hết sức có lợi cho mình. Sẽ không bao giờ có quân Mỹ trên đất Ukraina. Nhưng tôi cho rằng mọi chọn lựa có thể được đặt lên bàn cân nếu châu Âu biết cách xoay sở với Washington ». Nhà chiến lược cho biết không ngạc nhiên về Trump. « Đừng quên rằng ông ấy đã cung cấp những hỏa tiễn Javelin đầu tiên cho Ukraina, ra lệnh tiêu diệt lính đánh thuê của Putin ở Syria, giết chết tướng Iran Soleimani và cho oanh tạc Teheran ».

Cũng theo James Carafano, trong nhiệm kỳ đầu, Trump nghĩ rằng có thể điều khiển được Putin – vốn không tỏ thái độ sau khi lực lượng lính đánh thuê ở Syria bị tiêu diệt. Nhưng mới đây Trump hiểu rằng Putin đã thay đổi, đã dấn quá sâu vào cuộc chiến. Trump không còn loại trừ khả năng sẽ chẳng bao giờ có được ngưng bắn. Sẽ không ngạc nhiên nếu sau 50 ngày, Mỹ bắt đầu trang bị cho Ukraina, tuyên bố trừng phạt và tịch biên tài sản Nga bị phong tỏa. Với một nhân vật « chuyện gì cũng dám làm » như Trump, Putin sẽ phải dè chừng sau trận oanh tạc Iran.

Các nhà bình luận khác ít lạc quan hơn, lưu ý rằng nếu Trump sẵn sàng leo thang, ông vẫn giữ hy vọng xuống thang. Dana White nhắc nhở : « Ukraina không phải là ưu tiên của nước Mỹ ». Sự thiếu rõ ràng về đạo đức và chiến lược là góc chết của bước ngoặt Trump, ông không thấy đối thủ Nga đang lao vào một cuộc chiến căn cơ hơn với phương Tây. Giáo sư Joshua Mitchell ghi nhận trong lịch sử, Mỹ vượt lên nhờ lao động, còn Nga nhờ lưỡi kiếm của người lính - một sự tương phản tạo ra cuộc đối thoại giữa những người điếc.

Các lãnh đạo châu Âu « xa luân chiến » thuyết phục Donald Trump
La Croix thuật lại quá trình vận động không ngơi nghỉ của châu Âu để thuyết phục Trump không bỏ rơi Ukraina. Từ nhiều tháng qua Paris cùng với Berlin phối hợp chặt chẽ để « lobby », công sức này có vẻ đã được đền bù. Hôm 14/07, các nhà ngoại giao Pháp và Đức thở phào nhẹ nhõm khi lần đầu tiên nghe Nhà Trắng loan báo các biện pháp hỗ trợ Kiev. Những người được nhật báo Công giáo tiếp xúc cho biết đó là một chiến dịch dài hơi, họ phải làm việc « như điên ». Một nỗ lực vượt bực nhằm lan tỏa thông điệp bằng mọi ngõ ngách, « cả cửa lớn lẫn cửa sổ ».

Đối với Pháp, cuộc đấu tranh giành ảnh hưởng bắt đầu ngay từ lúc Donald Trump thắng cử, qua việc mời tổng thống đắc cử đến dự lễ khánh thành Nhà thờ Đức Bà vừa được trùng tu. Emmanuel Macron nhân đó tổ chức cuộc gặp tay ba với tổng thống Zelensky. Chuyến thăm Washington hôm 24/02 của Macron được chuẩn bị vô cùng kỹ lưỡng, chỉ đạo là phải đưa ra những yếu tố ấn tượng, đơn giản và ngắn gọn như với một doanh nhân.

Cuộc trao đổi diễn ra vô cùng tốt đẹp, thậm chí Macron còn thân ái chỉnh lại khi Trump nói sai. Hai nhà lãnh đạo tiếp tục nói chuyện với nhau có khi nhiều lần trong tuần. Sau cuộc đấu khẩu ở Phòng Bầu dục giữa Trump và Zelensky cuối tháng Hai, Macron và thủ tướng Anh Keir Starmer đều nhấn mạnh Mỹ không có lợi gì nếu Ukraina thất bại. Song song đó, Luân Đôn và Paris đưa ra sáng kiến bảo đảm an ninh cho Kiev trong trường hợp ngưng bắn, tại Berlin ông Friedrich Merz dù chưa chính thức nhậm chức cũng ủng hộ « độc lập quốc phòng » - điều chưa từng thấy đối với một thủ tướng Đức.

Vào mùa xuân này, các nhà lãnh đạo châu Âu liên tục thăm Nhà Trắng, trước và sau mỗi chuyến đi đều có hội ý với các nước châu Âu khác, cùng phân tích kết quả. Hôm 26/03, tổng thống Phần Lan Alexander Stubb ghi điểm khi chơi gôn với Trump. Mọi cơ hội đều được tận dụng để điện đàm với Donald Trump, nhiều cuộc gọi tập thể đã tiến hành như từ Kiev và Tirana. Nhưng sáu nhà lãnh đạo nói cùng một giọng có vẻ như « tấn công tập thể ». Những người Mỹ thân cận với Nhà Trắng khuyên rằng với Trump cần lặp đi lặp lại nhưng mỗi người một cách.

Sáu tháng ngoại giao cường độ cao giúp tránh được khả năng xấu nhất
Tại Washington, Paris xây dựng mạng lưới, tìm kiếm những nhân vật ảnh hưởng có thể thấu hiểu và truyền đạt quan điểm. Một cuộc vận động ngoại giao âm thầm nơi các dân biểu nghị sĩ, nhà báo, những người tác động được dư luận, giới công nghệ, cơ quan tư vấn...Các think tank nổi tiếng lâu nay đang mất dần ảnh hưởng, phải làm thân với « thiên hà » Trump như Heritage Foundation. Đức cũng nỗ lực tương tự, còn Anh « chơi solo » - theo cách nói ở Paris.

Bên cạnh đó phải kể đến những nhân vật Cộng Hòa luôn ủng hộ Kiev. Thượng nghị sĩ Lindsey Graham được Pháp chú ý đặc biệt, đã cùng với đồng nhiệm Dân Chủ Richard Blumenthal đề ra dự luật áp thuế đến 500 % đối với những nước mua dầu lửa của Nga. Tuy chưa đưa ra biểu quyết, nhưng dự luật này được ủng hộ mạnh mẽ. Việc Donald Trump dọa áp thuế quan 100 % lên các đối tác thương mại của Nga cũng có cùng logic.

Còn về vũ khí, theo Wall Street Journal, hôm 03/07 thủ tướng Friedrich Merz khi gọi điện cho Donald Trump đã đề nghị mua hai hệ thống Patriot đắt tiền của Mỹ để giao cho Kiev. Đến ngày 11/07, Trump trả lời rằng sẽ bán không chỉ hai mà đến năm Patriot. Anh Quốc, Bắc Âu và Canada tham gia dự án - không chỉ giới hạn ở phòng không. Theo tổng thư ký NATO, Ukraina sẽ nhận được rất nhiều vũ khí, trong đó có hỏa tiễn và đạn pháo. Pháp hoan nghênh, nhưng vẫn giữ quan điểm tự chủ chiến lược dùng vũ khí sản xuất ở châu Âu. Sau sáu tháng ngoại giao dồn dập, kịch bản tệ hại nhất chừng như đã tránh được.