Nguồn: Scott Kennedy, "Why Is Xi Not Fixing China's Economy?", Foreign Policy, 30/05/2024
Biên
dịch: Viên Đăng Huy | Hiệu đính: Nguyễn Thế Phương
Lời giải thích từ những người trong cuộc trải dài từ sự thiếu hiểu biết
đến ý thức hệ.
Nền
kinh tế Trung Quốc đang hoạt động rất tồi tệ. Sự phục hồi hậu đại dịch yếu hơn
và ngắn hơn nhiều so với dự đoán của chính phủ Trung Quốc. Mặc dù ghi nhận mức
tăng trưởng chính thức đáng nể, nhưng đã giảm xuống còn 5,2% vào năm 2023, thực
tế có thể chậm hơn nhiều, với một số nhà phân tích ước tính mức tăng trưởng
không quá 1-2%. Một số chỉ số cho thấy sự cải thiện khiêm tốn trong vài tháng
đầu năm 2024, nhưng nền kinh tế dường như vẫn đang chững lại, với tăng trưởng
hiện nay phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu.
Cùng
với suy thoái kinh tế, niềm tin vào con đường tương lai của Trung Quốc đã sụp
đổ, cả trong và ngoài nước. Dữ liệu định lượng rất rõ ràng, cho thấy sự sụt
giảm đột ngột lòng tin của người tiêu dùng và nhà sản xuất vào mùa xuân năm
2022 sau khi Thượng Hải bị phong tỏa. Triển vọng tiêu dùng được cải thiện ngắn
hạn khi các chính sách zero-COVID kết thúc vào cuối năm 2022 nhưng kể từ đó vẫn
duy trì ở mức thấp kỷ lục. Các chỉ số kinh doanh nội địa khác nhau cho thấy sự
phục hồi khiêm tốn trong giai đoạn gần đây, nhưng các con số vẫn còn kém xa so
với mức cao lịch sử của chúng.
Dữ liệu
này có thể đã đánh giá thấp mức độ lo lắng sâu rộng của người dân Trung Quốc về
hiện tại và tương lai của đất nước – những lo ngại mà tôi đã trực tiếp nghe
được trong chuyến nghiên cứu kéo dài vào mùa xuân này.
Ngoài
nền kinh tế khó khăn và sự sụp đổ của lĩnh vực bất động sản, một vấn đề đáng lo
ngại khác là chính sách zero-COVID và sự kết thúc đầy hỗn loạn của chính sách
đó, các cuộc tấn công kéo dài nhắm vào các công ty công nghệ tư nhân, sự tập
trung cao độ vào vấn đề ý thực hệ, quá trình theo đuổi tự chủ công nghệ phi
thực tế và căng thẳng gia tăng với phương Tây. Những lo ngại này dẫn đến nhu
cầu tiêu dùng yếu, đầu tư kinh doanh bị hạn chế và xu hướng chuyển tài sản, đưa
gia đình ra nước ngoài.
Một câu
hỏi lặp đi lặp lại: Tại sao giới lãnh đạo Trung Quốc không làm nhiều hơn để
thúc đẩy nền kinh tế và phục hồi niềm tin? Và khi nói đến giới lãnh đạo, nhiều
người ngầm ám chỉ một người duy nhất, Tập Cận Bình. Việc bãi bỏ giới hạn nhiệm
kỳ, sự chuyển đổi về quản trị quốc gia sang các cơ quan của Đảng Cộng sản Trung
Quốc (ĐCSTQ) do ông kiểm soát và sự chú ý quá mức mà ông nhận được trên các
phương tiện truyền thông chính thức khiến người dân Trung Quốc (và phần còn lại
của thế giới) có ấn tượng rằng ông đang hoàn toàn nắm quyền ra quyết định.
Bắc
Kinh không phải là không làm gì; họ đã nới rộng tín dụng, đưa ra các kế hoạch
đa điểm để trấn an khu vực tư nhân và cộng đồng doanh nghiệp nước ngoài, giảm
bớt hạn chế việc mua căn nhà thứ hai và giảm bớt các giọng điệu "chiến
lang". Nhưng phần lớn những người tôi gặp – vốn không phải là các nhà khoa
học – không hề ấn tượng với những chính sách nêu trên, những bước đi này dường
như vẫn quá ít và quá muộn màng.
Có bốn
quan điểm thường được đưa ra về lý do tại sao Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo
cấp cao khác không tiến hành một cách tiếp cận khác, mà chúng ta có thể gọi là
"Bốn Không" theo phong cách chính trị Trung Quốc. Thứ nhất là,
"Ông ấy không biết." Một số người suy đoán rằng Tập Cận Bình đang bị
che mắt về tình trạng tồi tệ của nền kinh tế bởi các cán bộ không muốn báo tin
xấu cho ông vì sợ ông sẽ đổ lỗi cho họ. Do đó, họ chỉ cung cấp cho ông ấy những
báo cáo tích cực, được tô vẽ.
Một
nguồn tin cho biết họ nghe nói các quan chức cấp thấp tại Trung Nam Hải đã yêu
cầu các nhà nghiên cứu bên ngoài chỉ nộp các báo cáo tích cực. Một người khác
nói rằng các quan chức cấp cao kiểm soát luồng tài liệu đến Tập Cận Bình có
liên quan đến bộ máy an ninh và tuyên truyền, vì vậy tài liệu đến tay của ông ấy
phản ánh định kiến của họ. Nhưng những người khác mà tôi nói chuyện thì lại
hoàn toàn không đồng ý rằng Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo khác không được
thông tin đầy đủ. Một chuyên gia đã gửi nghiên cứu cho Đảng nói rằng họ được
yêu cầu cung cấp các phân tích trung thực vì lãnh đạo muốn nhận được các quan
điểm có tính tranh biện.
Quan
điểm thứ hai là "ông ấy không biết phải làm gì," dựa trên giả định
rằng Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo cấp cao khác được thông tin đầy đủ nhưng
họ đang phải đối mặt với nhiều vấn đề không dễ giải quyết. Danh sách này rất
dài – từ khủng hoảng bất động sản, nợ chính quyền địa phương phình to, tỷ lệ
sinh giảm mạnh, bất bình đẳng gia tăng, bất mãn ở Hồng Kông đến căng thẳng gia
tăng với phương Tây và hầu hết các nước láng giềng của Trung Quốc – và các giải
pháp thì không hề đơn giản.
Hơn
nữa, ban lãnh đạo hiện tại được cấu thành bởi "đội hình B", trong đó
nhiều người có kinh nghiệm hạn chế trong chính quyền trung ương, và việc hoạch
định chính sách đã trở nên tập trung cao độ vào ĐCSTQ đến mức sự phối hợp giữa
các cấp lãnh đạo và giữa Bắc Kinh với các địa phương trở nên khó khăn hơn chứ
không hề dễ dàng hơn.
Nhiều
nguồn tin thân cận cho biết họ nghe nói rằng trong một số vấn đề, giới lãnh đạo
đã có những cuộc tranh luận dài về cách giải quyết, trì hoãn các quyết định và
việc triển khai các chính sách mới. Ví dụ, giới lãnh đạo dường như đã xác định
thị trường chứng khoán yếu kém là một vấn đề vào mùa hè năm 2023, nhưng các
giải pháp mới chỉ được triển khai vào đầu năm 2024, khi người đứng đầu cơ quan
quản lý chứng khoán Trung Quốc bị thay thế. Điều thách thức hơn là việc tìm ra
các cách giải quyết một vấn đề mà không làm trầm trọng thêm các vấn đề khác
hoặc đưa ra một kế hoạch tổng thể tìm ra cách tiếp cận cân bằng.
Giải
quyết mớ bòng bong bất động sản – và mất cân bằng trong nền kinh tế – có thể là
ví dụ điển hình, cho thấy rõ ràng để tìm ra một con đường chính sách có hiệu
quả điều hướng các lợi ích xung đột giữa tất cả các bên liên quan khó khăn như
thế nào, bao gồm chính quyền trung ương, chính quyền địa phương, các nhà phát
triển, người mua nhà, các tổ chức tài chính và các lĩnh vực kinh tế khác. Tương
tự như vậy, Hội nghị Trung ương 3 được cho là đã bị hoãn từ tháng 1 năm 2024
sang mùa hè do thiếu sự đồng thuận.
Một số
nguồn tin nhấn mạnh đến sự suy giảm chất lượng điều hành của các quan chức hàng
đầu, và so sánh một cách tiêu cực Thủ tướng Lý Cường với người tiền nhiệm Lý
Khắc Cường, người đã qua đời đột ngột vào mùa thu năm ngoái. Phó Thủ tướng phụ
trách kinh tế, Hà Lập Phong, được cho là kém năng lực hơn người tiền nhiệm Lưu
Hạc.
Kịch
bản thứ ba, "Ông ấy không quan tâm," bắt nguồn từ giả thuyết rằng ưu
tiên hàng đầu của Tập Cận Bình là củng cố sự độc quyền nắm giữ quyền lực của
ĐCSTQ và sự thống trị chính trị cá nhân của ông. Mặc dù truyền thông cho thấy
ông ấy đang thăm các nhà máy và tổ chức các phiên thảo luận về các thách thức
kinh tế khác nhau, nhưng lịch trình hàng ngày của ông ấy có thể bị chi phối bởi
việc quản lý các vấn đề an ninh và chính trị, bao gồm các quyết định về nhân
sự, chứ không phải nền kinh tế.
Đây là
kịch bản không được tán thành nhiều nhất bởi những người Trung Quốc mà tôi khảo
sát, nhưng số ít người ủng hộ nó lại tin tưởng mãnh liệt vào kịch bản này. Quan
điểm cốt lõi của họ là Tập Cận Bình dường như sẵn sàng hy sinh nền kinh tế vì
chủ nghĩa dân tộc và sự thống trị của ĐCSTQ. Hơn nữa, Tập Cận Bình không đơn
độc; ông được chọn làm người kế nhiệm Hồ Cẩm Đào, như người ta nói, "để
không trở thành Mikhail Gorbachev," chứ không phải để thúc đẩy tăng trưởng
nhanh. Điều đáng nói là những người ủng hộ quan điểm này thường lớn tuổi hơn
(trên 60 tuổi); họ nhấn mạnh những điểm tương đồng rõ ràng trong tính cách của
Tập Cận Bình và Mao Trạch Đông, và sự quan tâm chung ở cả hai giai đoạn về sự
trong sạch ý thức hệ cũng như đấu tranh giai cấp, dẫn đến căng thẳng đáng kể
trong xã hội và giới tinh hoa.
Câu trả
lời cuối cùng, "Ông ấy không đồng ý," cho rằng vấn đề không phải là
Tập Cận Bình thiếu thông tin, thiếu quyết đoán và năng lực, hay thiếu quan tâm
mà là ông và các cộng sự không đồng ý với những lời chỉ trích cho rằng đường
lối chính sách hiện tại là không chính xác và không đáp ứng được thách thức.
Thực tế, quan điểm của giới lãnh đạo có thể là bởi vì Trung Quốc mất quyền tiếp
cận đáng tin cậy với công nghệ, thị trường và tài chính phương Tây, nên Trung
Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài việc ưu tiên phát triển công nghệ trong
nước và đạt được càng nhiều lợi thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu càng tốt.
Quan
trọng hơn nữa, các nhà lãnh đạo Trung Quốc có thể chỉ ra một số bằng chứng cho
thấy kế hoạch của họ đang hiệu quả – sự thống trị trong lĩnh vực xe điện và
pin, hệ thống đường sắt cao tốc dài nhất thế giới, máy bay phản lực thương mại
C919, một loạt các nền tảng internet rất phổ biến, hệ thống vệ tinh Bắc Đẩu, v.v...
Phần
lớn những người cung cấp thông tin chọn quan điểm cuối cùng này. Họ tin rằng
Tập Cận Bình có quan điểm mạnh mẽ về tầm quan trọng cốt yếu của việc kiểm soát
các công nghệ tiên tiến, phục vụ cho cả nhu cầu kinh tế và chiến lược của Trung
Quốc, và đang kiên quyết thực hiện tầm nhìn này. Do đó, chiến lược đầu tư đã
chuyển dịch từ bất động sản sang sản xuất tiên tiến và sự hỗ trợ mạnh mẽ của
chính phủ, đảng Cộng sản đối với các công nghệ mới nổi có thể vừa thúc đẩy tăng
trưởng vừa củng cố an ninh quốc gia. Trong khi một số người được hỏi nêu những
lý do liên quan tới sự thiếu hiểu biết, yếu kém về mặt năng lực hoặc sự không
quan tâm, đa số người được hỏi lại nhận thấy sự rõ ràng trong xác định mục tiêu
và tính quyết đoán của lãnh đạo.
Tuy
nhiên, những người ủng hộ lựa chọn "Ông ấy không đồng ý" lại chia
thành hai phe. Hầu hết những người chọn lựa chọn này tin rằng lãnh đạo Trung
Quốc đã phạm sai lầm chiến lược khi đi theo hướng ưu tiên tập trung hóa cao độ
với chính sách phát triển công nghiệp ồ ạt và đặt cược quá nhiều vào việc kiểm
soát các công nghệ của tương lai. Theo quan điểm này, việc quay lưng với tự do
hóa và không đủ chú ý đến kinh tế hộ gia đình và tiêu dùng đồng nghĩa với năng
suất thấp hơn, nợ cao hơn, tăng trưởng chậm hơn và hơn nữa là căng thẳng gia
tăng với các nền kinh tế tiên tiến khác.
Một
nhóm nhỏ hơn ủng hộ lựa chọn này lại có phản ứng ngược lại. Thực tế, họ đồng ý
với cách tiếp cận của lãnh đạo Trung Quốc và tin rằng những người chỉ trích là
những người theo chủ nghĩa tân tự do phản đối một nhà nước tích cực theo bản
năng và bỏ qua những dấu hiệu chính của tiến bộ công nghệ một cách không công
bằng. Có lẽ không ngạc nhiên, một số người (mặc dù không phải tất cả) trong
nhóm thứ hai này mà tôi biết đến đều làm việc trong các tổ chức nghiên cứu của
chính phủ.
Những
niềm tin này rất quan trọng. Nếu một trong hai lựa chọn đầu tiên – "Ông ấy
không biết" hoặc "Ông ấy không biết phải làm gì" – là chính xác,
thì con đường hiện tại là kết quả của những sai lầm không chủ ý, và tất cả
những gì cần thiết để tạo ra sự thay đổi là cung cấp cho ban lãnh đạo thông tin
tốt hơn và các kế hoạch hiệu quả hơn để giải quyết những khó khăn kinh tế của
đất nước. Cách nhìn nhận vấn đề này từ bên ngoài Trung Quốc cũng quyết định
cách tiếp cận của Trung Quốc về các vấn đề khác. Nó sẽ củng cố quan niệm của
một số quan chức ở Washington rằng điều quan trọng đối với Tổng thống Joe Biden
là phải có các cuộc đối thoại trực tiếp với Tập Cận Bình để đảm bảo ông ấy hiểu
chính xác về chính sách đối ngoại của Mỹ về các vấn đề như Ukraine và Đài Loan.
Nhưng
nếu Tập Cận Bình và các nhà lãnh đạo hàng đầu khác không quan tâm đến nền kinh
tế hoặc không đồng ý với những lời chỉ trích, thì quỹ đạo hiện tại là kết quả
của một kế hoạch có chủ ý, và các dữ liệu và báo cáo chính sách mới với các
chiến lược thay thế sẽ không tạo ra nhiều khác biệt.
Rất có
thể giới lãnh đạo sẽ chứng minh những người chỉ trích là sai lầm, nhưng nếu họ
không làm vậy, thì có hai nguồn thay đổi tiềm năng. Đầu tiên sẽ là một cuộc
khủng hoảng kinh tế lớn tạo ra sự thay đổi về mặt chính trị: Giới lãnh đạo hiện
tại có thể nhận ra những sai lầm của mình và thay đổi cách tiếp cận, một nhóm
tinh hoa khác có thể tập hợp và thay thế nhóm hiện tại, hoặc, ít có khả năng
xảy ra nhất, công chúng có thể nổi dậy phản đối và cố gắng lật đổ hoàn toàn
ĐCSTQ. Mặc dù có thể có nhiều thứ đang diễn ra ngầm bên dưới bề mặt mà người
ngoài không thể nhìn thấy, nhưng không có kịch bản nào trong số này có vẻ khả
thi trong ngắn hạn và trung hạn.
Nguồn
thay đổi thứ hai sẽ là việc giới lãnh đạo Trung Quốc đối mặt với một môi trường
quốc tế ôn hòa hơn nhiều, nơi Mỹ và phương Tây nói chung, đưa ra những đảm bảo
đáng tin cậy rằng họ trở lại thành một nhà cung cấp đáng tin cậy về công nghệ,
thị trường và tài chính; vô điều kiện công nhận tính hợp pháp của hệ thống độc
tài của ĐCSTQ; và chấp nhận các tuyên bố chủ quyền của Bắc Kinh đối với Biển
Đông và Đài Loan. Nhưng khả năng thay đổi này xảy ra thậm chí còn nhỏ hơn bất
kỳ kịch bản nào do nội bộ Trung Quốc thúc đẩy.
Một lý
do khiến phương Tây khó có khả năng trở nên hợp tác hơn là vì các giám đốc điều
hành và quan chức nước ngoài, khi được khảo sát ở cả trong và ngoài Trung Quốc,
thường chọn "Ông ấy không đồng ý". Từ góc nhìn của các phòng họp và
thủ đô nước ngoài, Tập Cận Bình dường như nắm toàn quyền kiểm soát chính trị và
quyết tâm tiến tới chiến lược này, với bất kỳ điều chỉnh nào cũng chỉ là những
thay đổi chiến thuật nhỏ để xoa dịu một cách tối thiểu các tiếng nói chỉ trích
trong và ngoài nước. Do đó, họ tin rằng mình cần phải kiên định hơn, chứ không
phải kém kiên định hơn trong việc bảo vệ lập trường của mình.
Mặc dù
không mang tính khoa học, cuộc khảo sát không chính thức này cho thấy sự chia
rẽ sâu sắc giữa một phần xã hội Trung Quốc và các nhà lãnh đạo của họ cũng như
giữa Bắc Kinh và các thủ đô khác trên thế giới. Điều đó có nghĩa là sẽ có rất
ít cơ hội cho các hành động mới táo bạo – nhưng những mâu thuẫn giữa lãnh đạo
và các quan điểm đối lập trong nước và quốc tế báo trước những căng thẳng và
xung đột gay gắt hơn sắp tới.
Scott Kennedy là cố vấn
cấp cao và Chủ tịch Ủy thác về Kinh doanh và Kinh tế Trung Quốc tại Trung tâm
Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
No comments:
Post a Comment