Tương lai bất định của Syria thời hậu al-Assad

Cuộc tấn công chớp nhoáng do liên minh các lực lượng nổi dậy, đứng đầu là tổ chức Hayat al-Tahrir al-Sham (HTS) dẫn đến sự sụp đổ của chế độ gia đình trị al-Assad là sự kiện mang tính bước ngoặt lớn nhất ở Syria. Ngay sau những hân hoan vui mừng chiến thắng, vấn đề tương lai lãnh đạo đất nước vừa được giải phóng đang được cấp bách đặt ra cùng với vô số điều bất định.

Lãnh đạo phong trào Hồi giáo cực đoan Hayat Tahrir Al-Sham (HTS), Abu Mohammed Al Golani, sau khi tiến vào Damas đã nói đến "sự khởi đầu một kỷ nguyên mới cho Syria". Cựu lãnh đạo nhánh Al-Qaeda ở Syria, tên chính thức là Ahmed Al Chareh, đã kêu gọi trong một thông cáo báo chí: "Cấm hoàn toàn các lực lượng quân sự ở thành phố Damas tiếp cận các cơ quan chính quyền, những cơ quan này sẽ vẫn nằm dưới sự kiểm soát của cựu thủ tướng cho đến khi bàn giao chính thức".

Ông Mohamed al Jalali, lãnh đạo chính phủ cũ, cũng đã cho biết sẵn sàng hợp tác với người lãnh đạo mới được nhân dân lựa chọn.

Nhưng đằng sau những tuyên bố tỏ thiện chí ôn hòa, mong muốn ổn định tình hình của phe nổi dậy là các câu hỏi : Ai sẽ lãnh đạo đất nước Syria, bị xé nát sau 13 năm nội chiến đẫm máu, giờ trong tình trạng kinh tế kiệt quệ? Năng lực quản lý đất nước của bên thắng cuộc ra sao?

Cùng HTS Al Golani đã lãnh đạo gần như toàn bộ tỉnh Idlib từ năm 2019, nhưng với toàn bộ một quốc gia như Syria thì mọi chuyện không đơn giản. Giới chuyên gia lưu ý, HTS cũng như đối tác của họ là lực lượng Quân đội Quốc gia Syria đều là nhưng tổ chức chuyên quyền, phi dân chủ.

Chuyên gia Joseph Daher, thuộc đại học Lausane, Thụy Sĩ, nhận định : "HTS có ảnh hưởng lớn, nhưng sẽ không có năng lực quân sự và nhân lực để quản lý hết. Các lãnh đạo sẽ buộc phải chia sẻ quyền lực, đồng thời cố gắng duy trì trật tự, để quá trình chuyển tiếp không quá hỗn loạn, nhằm tạo cho mình một hình ảnh có trách nhiệm" đối với bên ngoài. Khi chiếm được thành phố Aleppo, thành phố lớn thứ 2 của Syria, thủ lĩnh của HTS cũng đã kêu gọi bảo đảm an toàn với người Công giáo.

Trong số vô số điều bất định của « kỷ nguyên mới này », có việc kiểm soát bờ biển Địa Trung Hải, nơi có đa số sắc dân Alaoui, trung thành với Bachar al-Assad sinh sống. Nguy cơ họ bị trả thù sau một cuộc nội chiến đẫm máu không phải là nhỏ. Bên cạnh đó, những tàn dư của tổ chức Nhà nước Hồi Giáo, ẩn náu trong khu vực sa mạc giữa Homs và Irak, vẫn còn rất nguy hiểm, có thể nhân cơ hội Syria hỗn loạn để hồi sinh. Để phòng xa, từ khi Damas thất thủ, ngày 08/12, không quân Hoa Kỳ đã liên tục tập kích vào các vị trí của các tổ chức khủng bố tại Syria, trong đó đặc biệt có các nhóm Nhà nước Hồi Giáo.

Trước những nguy cơ đè nặng lên đất nước vừa được giải phóng và trong khi bàn cờ khu vực đang rối ren, Pháp hôm Chủ nhật nhắc lại tầm quan trọng của việc tôn trọng "chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Syria", ủng hộ "một giải pháp chính trị toàn diện, tuân theo nghị quyết 2254 của Hội đồng Bảo An Liên Hiệp Quốc". Văn kiện năm 2015 này thiết lập lộ trình giải quyết xung đột thông qua tiến trình chính trị và tổ chức bầu cử tự do tại Syria.

Chuyên gia Joseph Daher tin rằng tổ chức một cuộc bỏ phiếu như vậy hiện không có trong các kế hoạch của HTS, nhưng cần phải đạt được điều này. Trên thực tế, hiện nay không lực lượng quân sự nào có khả năng một mình quản lý đất nước. Đây là cơ hội mà xã hội dân sự Syria phải nắm bắt, để trở thành một lực lượng đối trọng có đủ khả năng bảo vệ các giá trị dân chủ và xã hội. Đó sẽ là một cuộc chiến đấu mới cho Syria thời hậu Assad.

 Anh Vũ.